आपल्या सर्वांना सुखी आणि समाधानी जीवन जगायचे असते. पण अनेकदा आपण केवळ पैसा कमवण्यात आणि खर्च करण्यात इतके गुंतून जातो की जीवनाचा खरा अर्थच विसरून जातो. आर्थिक स्वातंत्र्य (Financial Freedom) हे सुखी जीवनाचा आधारस्तंभ आहे, आणि ते योग्य नियोजनाशिवाय (Personal Financial Planning) शक्य नाही.
धावपळ आणि दिखाऊ जीवनाची फसगत
आजच्या जगात आपण अनेकदा ‘लोक काय म्हणतील?’ किंवा ‘समाजात आपली प्रतिष्ठा कशी दिसेल?’ या विचारात अडकून पडतो. “मी खूप व्यस्त आहे” असे दाखवण्यात अनेकांना धन्यता वाटते, पण ही केवळ एक भ्रांती असू शकते. अनेक कामे आपण नसलो तरी होतात, पण आपल्याला वाटते की मी गेल्याशिवाय ते होऊच शकत नाही. आपल्या जीवनाचा खरा अर्थ हा दिखाऊ डौल (show-off) आणि अनावश्यक खर्च टाळण्यात आहे. महागडे बूट, लक्झरी गाड्या किंवा नवीनतम स्मार्टफोन – या गोष्टी बऱ्याचदा गरजा नसतात, तर त्या केवळ इच्छा (Wants) असतात ज्या कधीच पूर्ण होत नाहीत. आपली जीवनशैली (lifestyle) सुधारण्याआधी हजार वेळा विचार करा की त्याचे आपल्या आर्थिक स्थितीवर काय परिणाम होतील. गरज नसताना जीवनशैली उंचावणे हे आपल्याला आर्थिक स्थैर्यापासून दूर घेऊन जाते. दिखाऊ डौल हा ट्रेंड लोकांना आर्थिक स्थैर्याकडून गरिबीकडे नेतो.
योग्य नियोजनाचा अभाव आणि त्याचे परिणाम
आपल्यापैकी अनेकांकडे योग्य आर्थिक नियोजनाचा अभाव आहे. आपल्याकडे पुरेसे ज्ञान नाही, वेळ नाही किंवा आवश्यक पायाभूत सुविधा नाहीत असे आपल्याला वाटते. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे, श्रीमंत लोक वैयक्तिक आर्थिक नियोजनासाठी (Personal Financial Planning) दरमहा २० ते २५ हजार रुपये, म्हणजेच वर्षाला लाखो रुपये खर्च करतात. पण आपण मात्र ५०० रुपयांची SIP (Systematic Investment Plan) सुरू करायला ५० वेळा विचार करतो. झोमॅटोवर हजार रुपयांची ऑर्डर तत्काळ देतो, पण गुंतवणुकीचा विचार आला की पत्नीला विचारतो किंवा ‘बघतो’ असे म्हणतो. या प्रवृत्तीला आवर घालणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. पर्सनल फायनान्शिअल प्लानिंगमध्ये ‘पर्सनल’ हा शब्द खूप महत्त्वाचा आहे, कारण तुमचे वैयक्तिक प्रश्न आणि उत्पन्न-खर्च याची माहिती तुम्हालाच असते. त्यामुळे याचा अहवाल तयार करणे महत्त्वाचे आहे.
आर्थिक स्वातंत्र्याचा सोपा मार्ग:
योग्य गुंतवणूक आर्थिक स्वातंत्र्य मिळवण्याचा एक सोपा फॉर्म्युला आहे: पगार वाढवा, अनावश्यक खर्च (उधळपट्टी) टाळा, आणि त्यातून वाचलेले पैसे योग्य ठिकाणी गुंतवा आणि त्यावर अधूनमधून लक्ष ठेवा. अधूनमधून याचा अर्थ रोज काढून बघणे नाही. शेअर बाजारात किंवा इक्विटीमध्ये चांगला परतावा मिळवण्यासाठी किमान ५ वर्षे गुंतवणूक टिकवून ठेवणे आवश्यक आहे, आणि २०-३० वर्षांसाठी गुंतवणूक केल्यास उत्तम परतावा दिसतो.
अनेक जण जलद पैसे कमावण्याचा (shortcut) प्रयत्न करतात, जसे की F&O (Future and Option) ट्रेडिंग किंवा बिटकॉइनसारख्या अविश्वसनीय योजनांमध्ये पैसे गुंतवतात. या योजनांमध्ये लगेच विश्वास बसतो, पण हे पैसे काही महिन्यांत किंवा वर्षांत गायब होऊ शकतात. याउलट, SIP, म्युच्युअल फंड किंवा चांगल्या स्टॉकमधील गुंतवणूक हे सेबी (SEBI) द्वारे नियंत्रित आणि सुरक्षित मार्ग आहेत. हे पैसे तुम्ही थेट फंड मॅनेजरला देत नाही, तर ते तुमच्या बँक खात्यातून तुमच्या डिमॅट खात्यात किंवा पोर्टफोलिओमध्ये जमा होतात. तुम्ही मोठे फंड मॅनेजर (जे हजारो लोकांच्या हाताखाली काम करतात) त्यांची मदत घेऊन गुंतवणूक करू शकता.
‘पुरेसा’ म्हणजे काय? आणि अतिरिक्त पैशाचे दुष्परिणाम
आपल्याला ‘पुरेसा’ (Enough) या शब्दाची सवयच नाही. आपल्याला वाटते की कितीही पैसा आला तरी तो कमीच आहे. पण खरं तर पुरेसा पैसा, पुरेसा वेळ आणि पुरेसे आरोग्य हे सुखी जीवनासाठी आवश्यक आहे. ‘पुरेसा’ म्हणजे अधिक नको असे नाही, तर तुम्हाला ज्या प्रमाणात समाधान मिळेल तेवढे. अतिरिक्त पैसा कधीकधी घातक ठरू शकतो, कारण तो अनावश्यक खर्च (उदा. हॉटेलिंग, रात्रीचे जेवण) आणि रोगांना आमंत्रण देतो.
महत्त्वाचे हे आहे की तुम्हाला अतिरिक्त पैशाचे काय करायचे हे माहित असले पाहिजे. तन (शरीर), मन (मन), धन (संपत्ती) आणि जन (लोकांसाठी काम) हे चार आधारस्तंभ महत्त्वाचे आहेत. लोकांसाठी काम केल्यास आपले आपोआप भले होते असे ते म्हणतात. काही वेळा वडिलोपार्जित मालमत्ता विकून ती योग्य ठिकाणी गुंतवल्यास ताण कमी होऊन आर्थिक स्थैर्य प्राप्त होते. रिअल इस्टेटमध्ये २० वर्षांपूर्वीचे परतावे आता मिळणे कठीण आहे; त्यापेक्षा म्युच्युअल फंड किंवा चांगल्या स्टॉक्समध्ये चांगली वाढ मिळू शकते.
मानसिक शांतता आणि नकारात्मकता टाळणे
तुमच्या आयुष्यातून नकारात्मक विचारांच्या लोकांना बाजूला काढा. ते तुम्हाला सतत टोचत राहतील आणि तुमच्या प्रगतीला बाधा आणतील. स्वतःच्या विचारांवर नियंत्रण ठेवणे खूप महत्त्वाचे आहे, कारण आपले विचारही कधीकधी घातक असू शकतात. यासाठी ध्यान (मेडिटेशन) आणि प्राणायाम यांचा अभ्यास करणे उपयुक्त ठरू शकते.
शेवटी, एक सुखी जीवन जगण्यासाठी फक्त पैसा कमवणे पुरेसे नाही. योग्य आर्थिक नियोजन, अनावश्यक खर्चाला फाटा देणे, दीर्घकाळ आणि सुरक्षित गुंतवणूक करणे, ‘पुरेसा’ या संकल्पनेला आत्मसात करणे आणि नकारात्मक प्रभावांपासून दूर राहणे हे आवश्यक आहे. आपल्या आयुष्यापेक्षा आणि वेळेपेक्षा काहीही महत्त्वाचे नाही. आजच आपल्या आर्थिक भविष्यासाठी एक ठाम निर्णय घ्या. हे रोपटे तुमच्या तनामनामध्ये लावा आणि त्याचे फळ म्हणजे तुमचे वैयक्तिक आर्थिक नियोजन असेल.
